Een rendabel businessmodel voor plantaardige eiwitten

Paulus Kosters is Technical Director bij Cosun Protein en zoekt vanuit die rol de verbinding met andere partijen die bezig zijn met de ontwikkeling van plantaardige eiwitten. Volgens Paulus is het belang van samenwerking op dit vlak groot en treft het de gehele breedte van de sector. “Om de ontwikkeling van nieuwe plantaardige eiwitten te laten slagen zijn transities nodig op zowel de akker als binnen de keten,” stelt Paulus. “Nieuwe teelten en toepassingen vragen aandacht voor nieuwe werkwijzen, bijvoorbeeld op het gebied van veredeling, gewasbescherming, winning, verwerking en het inrichten van je fabrieksproces. Met dat laatste deel, het winnen en het verwerken in de fabriek, houd ik mij binnen Fascinating bezig.”

Multipurpose eiwitfabriek

Eén van de grote projecten van Fascinating is onderzoek naar de haalbaarheid van het bouwen van een multipurpose eiwitfabriek in de provincie Groningen. Paulus: “Samen met partners verkennen hoe we door inzet van technologie tot een rendabel businessmodel kunnen komen voor nieuwe plantaardige eiwitten gewonnen uit verschillende gewassen.” Door dit samen te doen binnen Fascinating bundelen de vier grote coöperaties (AgriFirm, Avebe, Cosun en FrieslandCampina) de kennis en wordt risico voor de individuele partijen beperkt. “Je hebt elkaar ook echt wel nodig, bijvoorbeeld door de seizoensmatigheid van deze nieuwe eiwitgewassen. Bieten- en luzerneblad zijn maar een paar maanden per jaar beschikbaar voor verwerking en ook aardappeleiwit kan niet jaarrond worden geproduceerd. Je kunt een fabriek niet maar enkele maanden laten draaien, dat is simpelweg niet rendabel. Door samen de fabriek te benutten op basis van verschillende grondstoffen kan de bezettingsgraad hoog blijven.”

Overlap zoeken

Om de samenwerking in de fabriek te laten slagen moet er slim worden gekeken naar de verschillende fabrieksprocessen, stelt Paulus. “Je moet de technologische overlap zoeken binnen je processen. Je werkt in principe allemaal toe naar een witachtig eiwitpoeder. De verschillende stappen in het proces, zoals het winnen van het eiwit uit het product, het concentreren, zuiveren en het drogen, komen daarbij in grote lijnen overeen.” Zo kan de fabriek omgebouwd worden voor de verwerking van diverse producten. Multipurpose dus.

Zorgvuldig behandelen

Om de functionaliteit van een eiwit te behouden moet je er zorgvuldig mee omgaan. Een kneuzing of verhitting kan er al voor zorgen dat een eiwit niet meer werkt zoals je zou willen. Een gekookt ei maakt je pannenkoekenbeslag bijvoorbeeld niet luchtiger. Zo werkt het ook met plantaardige eiwitten. Paulus: “Je moet een proces ontwikkelen wat van begin tot eind de functionaliteit van het eiwit in stand houdt, maar wat wel een winbaar en veilig product oplevert. Deze milde processing is de kern voor een uiteindelijk commercieel succesvolle verwerking van grondstoffen tot een functioneel ingrediënt.”

Streepje voor

Paulus ziet veel voordelen in nieuwe functionele eiwitten: “Met deze nieuwe eiwitten kunnen we in plantaardige producten zowel nutritioneel gezien als qua functionaliteit dierlijke eiwitten vervangen.” Eiwitten hebben daarbij een streepje voor op functionele zetmelen en vezels, die nu al veel in plantaardige producten worden toegepast. “Consumenten verwachten bij plantaardige kaas dat het nutritioneel gezien ook overeenkomt met kaas uit zuivel. Als er dan geen eiwit in zit klopt het niet. Met onze nieuwe eiwitten kunnen we binnen plantaardige producten echt een volwaardig alternatief bieden voor dierlijke eiwitten.”

 

Samenwerking in Fascinating: ‘We komen op dezelfde boerenerven’

Binnen het programma Fascinating, in Noordoost-Nederland, ligt het zwaartepunt bij plantaardig eiwit. Vier grote landbouwcoöperaties (Cosun, Agrifirm, Avebe en FrieslandCampina) en LTO Noord ontwikkelen dit programma samen met Provincie Groningen. Fascinating wil voedingsproducten met een positief effect op de gezondheid produceren, de behoefte van landbouwbodems leidend laten zijn bij de teelt, verwerking die energie-efficiënt is, reststromen tot waarde brengen en kringlopen sluiten.

Verbreding versnellen

Gert Sikken is Directeur Agro Development bij Cosun en programmamanager van Groeikracht Cosun. Dit netwerk van Cosun bundelt de krachten en kennis van akkerbouwers, voert onderzoek uit en stimuleert innovatie voor verbetering en verduurzaming van de teelt van aardappelen, suikerbieten en cichorei. Namens Cosun is Gert betrokken bij het thema Duurzame productie van nutritionele gewassen binnen Fascinating. Gert: “Cosun is mede in Fascinating gestapt om de verbreding van ons productenpakket te versnellen. Het is een strategische keuze om naast koolhydraten ook de focus te leggen op een eiwitgewas. Door samen te werken met andere grote agrarische partijen kunnen we die uitbreiding met plantaardig eiwit versnellen.”

Eiwitisolaat uit veldbonen

“Cosun is al ver gevorderd met eiwitwinning uit bietenblad, Rubisco. We hebben de kennis hiervoor in huis gehaald en de schaal is inmiddels vergroot naar fabrieksniveau. Bietenblad is maar twee tot drie maanden per jaar beschikbaar en we zoeken dus ook naar een complementair gewas voor Rubisco. We kijken daarom breder naar de mogelijkheden van andere eiwitrijke bladgewassen. Eén van de gewassen die daarnaast kansrijk lijkt is de veldboon. Een bekend eiwitgewas voor veevoer, de bonen bevatten zo’n 25 procent eiwit. Met onze technologie kunnen we eiwitisolaten winnen uit de veldboon. Dit zijn geconcentreerde eiwitproducten die melkeiwit in voedingsmiddelen kunnen vervangen”, vertelt Sikken.

Vraagstukken

Omdat de veldboon voor toepassing in voeding een nieuw gewas is, zijn er veel vragen. Over plantgezondheid, over hoe we grote schommelingen in de opbrengst voorkomen, over het optimale rotatieschema en over hoe veldbooneiwit in een gezond dieet past. Allemaal vragen die een oplossing vergen om ervoor te kunnen zorgen dat de veldboon kan uitgroeien tot een betrouwbare, rendabele teelt. Een vierde gewas dat zonder veel chemie en meststoffen kan worden geteeld én goed in de voedingsmiddelenmarkt past”, zegt Sikken.

Geen vreemden

“Het is mooi dat we binnen Fascinating het onderzoek naar eiwitgewassen samen met anderen kunnen oppakken. Het is nogal veelomvattend om alle aspecten alleen te onderzoeken. Het zou ook zonde zijn om ieder voor zich het wiel uit te vinden. Daarnaast zijn de partijen in Fascinating geen vreemden voor elkaar. We komen op dezelfde boerenerven, en dat vergemakkelijkt de samenwerking. Onze interesse ligt onder meer bij het verbeteren van de weerbaarheid van de bodem, groene meststoffen. Ook daarin staan we niet alleen, de andere coöperaties werken voor dezelfde boeren.”

Overigens hebben vlinderbloemige gewassen zoals peulvruchten wat dat laatste betreft een streepje voor. Ze binden stikstof uit de lucht en kunnen zo zelf met minder kunstmest toe. Daarnaast leveren ze ook stikstof aan de gewassen die daarna op hetzelfde perceel groeien. “Dankzij de resterende wortels van veldbonen die na de oogst zijn achtergebleven, kan een akkerbouwer in de teelt erna 50 tot 60 kilo minder stikstof op een hectare geven. Dan kun je dus een derde tot een kwart minder stikstof geven dan je normaal bij bijvoorbeeld bieten of aardappelen zou doen.”

Fascinating brengt eiwitproductie naar hoger plan

Het innovatieprogramma Fascinating houdt zich hiermee bezig. De activiteiten sluiten naadloos aan bij de innovaties van Cosun in de eiwittransitie en in duurzamer telen. Aan alle opgaven van Fascinating levert Cosun een bijdrage.

Vierde gewas

Een vierde grote teelt in Nederland naast graan, suikerbieten en aardappels: een teelt specifiek om plantaardig eiwit te winnen uit verschillende bronnen. Daar gaat Fascinating voor. Dat is hard nodig. Allereerst: zonder plantaardig eiwit geen eiwittransitie. En die verschuiving van dierlijk naar plantaardig eiwit in het voedingspatroon is nodig om meer land te kunnen benutten om voedingsgewassen te telen in plaats van veevoer en daarnaast meer monden te kunnen voeden. Een vierde gewas helpt ook om de bodemvruchtbaarheid op peil te houden: een extra gewas om mee te rouleren, zodat bodemziektes minder kans krijgen om planten te besmetten. En het is beter voor de biodiversiteit.

Voor boeren is het een mogelijke uitweg naar een rendabeler teeltplan, iets waar Groeikracht van Cosun zich ook hard voor maakt. “Eiwitproductie kan een nieuw verdienmodel opleveren. Met een nieuw gewas, maar ook met een hogere bietenprijs”, zegt Teun van der Weg, Innovation Manager bij Cosun Beet Company. “Dat is waar wij voor gaan: akkerbouwers helpen door zoveel mogelijk toegevoegde waarde aan de door hun geteelde gewassen te geven.

Volgende stap: demofabriek

“Cosun is al bezig met de eiwittransitie. Het wetenschappelijk voedingscentrum, Cosun Nutrition Center onderzoekt welke eiwitten bijdragen aan een gezond voedingspatroon. Cosun Protein haalt eiwit uit bietenblad: onder meer Rubisco. Deze eiwitproductie is inmiddels naar pilotschaal getild bij de testfabriek van Cosun, Inicio in Dinteloord. Nu zijn we toe aan een volgende groeistap: een demofabriek”, vertelt Teun van der Weg.

“Samen met de andere partners van Fascinating verkennen we mogelijkheden van een eiwitfabriek die we gaan gebruiken om uit verschillende gewassen, uit verschillende delen van de plant eiwit te winnen. Volgend jaar moet hiervoor een businesscase zijn uitgewerkt. Het formaat van die fabriek past precies bij de productieschaal waar Cosun nu aan toe is.”

Meer gewassen verwerken

“Rubisco is een functioneel eiwit, dat je gebruikt om voedingsmiddelen te verbeteren. We hebben daarnaast behoefte aan een breder pakket functionele eiwitten, eiwitten waar je voedingsmiddelen mee kunt bereiden. Dat soort eiwit komt bijvoorbeeld uit luzerne of veldbonen. Bietenblad is maar een korte periode van het jaar beschikbaar. We willen dus dat de demofabriek ook andere gewassen kan verwerken. Een gewas als luzerne kun je oogsten vanaf begin mei. Het voordeel is dat het dubbel zoveel eiwit bevat als bietenblad, 2 procent. Maar bietenblad is een restproduct dat tot dusver niet werd benut. Zo werken we circulair en geven we de bietenteelt meer waarde. Met Duynie Group heeft Cosun een specialist in het verwaarden van reststromen. Bij de bijbehorende opgave zijn zij in Fascinating actief.

Gezonde bodem

Behalve naar een duurzame toepassing, kijkt Fascinating ook naar een duurzamere teeltmethode, in balans met de natuur. Teun van der Weg: “Een gezonde bodem is het streven, waarbij de bodembiologie zoveel mogelijk intact blijft. We doen verschillende onderzoeken binnen Fascinating, met testen in het veld. Bijvoorbeeld naar andere manieren van bodembewerking en teelt zonder kunstmeststoffen. Groeikracht is bij die proeven betrokken.”

Groningen

“Fascinating is gestart om Groningen nieuwe economische perspectieven te geven na het dichtdraaien van de gaskraan. Het is uniek dat in deze de vier landelijk opererende coöperaties hier de kar trekken. Ik denk dat het niet beperkt blijft tot Groningen”, besluit Teun van der Weg.

Wat is Fascinating?

Voedingsstoffen maken die de mens nodig heeft, in balans met de natuur. Dat is het uitgangspunt van het programma Fascinating. Eind 2020 is het open innovatieprogramma Fascinating opgericht in Groningen. Doel van het programma is rendabele grootschalige en duurzame eiwitteelt en -verwerking opzetten in deze provincie. De vier grote landbouwcoöperaties (Cosun, Agrifirm, Avebe en FrieslandCampina), LTO Noord en de Provincie Groningen ontwikkelen een productiesysteem waarmee de gezonde voedingsstoffen – micronutriënten, eiwit en vezels – gemaakt worden op een toekomstbestendige manier. Ze doen dat samen met boeren en organisaties zoals kennisinstituut UMCG. Ze willen voedingsproducten met een positief effect op de gezondheid produceren, de behoefte van landbouwbodems leidend laten zijn bij de teelt, milde verwerking die energie-efficiënt en duurzaam is, reststromen tot waarde brengen en kringlopen sluiten.

Manifest

De vijf initiatiefnemers en Rabobank Nederland hebben 16 november 2022 een manifest gepresenteerd waarin ze beloven te investeren in de ambities van Fascinating. “We realiseren een verbeterd verdienmodel voor boeren, telers en andere partijen, de vestiging en arbeidsplaatsen bij toeleverende en verwerkende bedrijven in de regio, opleiding van bestaand en nieuw talent, een gezondere bodem, verhoogde biodiversiteit, gezonde voeding en nieuwe kennis over de effecten van een gezond dieet.”

Aardbeienijs van veldbonen

Marcel van der Vaart: ‘Met het consumeren van plantaardige voedingsmiddelen sparen we het klimaat en bewaken we het welzijn van dieren. Veel studies laten zien dat plantaardige eiwitten verder een positieve uitwerking hebben op onze gezondheid. Consumenten raken hier steeds meer van doordrongen.

Hoe onderscheidt Cosun Protein zich in deze snelgroeiende markt?

‘We richten ons op functionele eiwitten. Dit zijn eiwitten die niet alleen een nutritionele waarde hebben, bijvoorbeeld goed zijn voor de spieropbouw, maar ook iets toevoegen aan de eigenschappen van een voedingsmiddel. Zo kun je met sommige eiwitten een gel en foam maken, terwijl andere juist goede emulsifiers zijn.

Hoe worden deze plantaardige eiwitten vervaardigd?

‘Uit veldbonen halen we Fava Protein Isolate. Dit eiwit is een zeer goed emulsifier, neutraal van smaak en goed oplosbaar. Met dit eiwit kunnen we bijvoorbeeld het eigeel dat normaal gesproken nodig is voor mayonaise, en het melkeiwit dat gewoonlijk in ijsjes zit, een op een vervangen. Zo hoeven er verder geen additieven toegevoegd te worden zoals gums en stabilisers – wat tegenwoordig bij veel vegan producten nog wel gebeurt.’

Smaken plantaardige eiwitten anders dan dierlijke?

‘De consument zal er weinig van merken. Gezien het neutrale smaakkarakter van ons eiwit zul je in bijvoorbeeld vegan ijs geen kunstgrepen uit hoeven te halen om een mooi neutraal product te maken met ons Fava Protein Isolate. De producent hoeft alleen vanille of aardbei toe te voegen om het perfect te maken.’

Wat zijn jullie plannen voor de toekomst?

‘Naast Fava vervaardigen we ook RuBisCo uit bietenblad. Dit eiwit kan een gelstructuur vormen die nodig is voor het maken van vleesvervangers. Vaak wordt hier kippenei-eiwit voor gebruikt. De komende jaren breiden we ons portfolio verder uit, zodat we voor elke functionaliteit een eiwit kunnen aanbieden die de producent kan gebruiken, zonder verlies van kwaliteit.’

Eiwit uit veldbonen

Experts in plantaardige eiwitten

De Cosun-visie The Plant Positive Way is gebaseerd op bijna 125 jaar geschiedenis in het succesvol verwaarden van akkerbouwgewassen als suikerbieten, cichorei en aardappelen. Dankzij deze geschiedenis en ervaring heeft Cosun de expertise en technologie om efficiënt het beste uit planten te halen en ingrediënten op een duurzame en circulaire manier te produceren. De afgelopen jaren heeft Cosun veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van specifieke kennis over plantaardige eiwitten. Onderdeel van deze ontwikkeling was de acquisitie in 2018 van de Wageningse start-up GreenProtein, om zo nog meer knowhow over extractie van eiwitten uit groene bladeren te creëren en het innovatieprogramma Fascinating.

Duurzaam eiwitisolaat

Een andere belangrijke ontwikkeling is het hoogwaardige fava-eiwitisolaat: een baanbrekend product dat eerste helft 2022 op de markt is gekomen. Dit product is het resultaat van een gepatenteerde extractietechnologie en een uniek zuiveringsproces. Het is een plantaardig eiwit met een neutrale smaak en een hoge zuiverheid en oplosbaarheid. Bovendien is fava een GMO-vrij gewas, dat wereldwijd wordt geteeld en dat maar weinig water nodig heeft. Het bindt op efficiënte wijze stikstof en heeft een zeer lage CO2-voetafdruk. Daarmee is fava een gewas dat kan bijdragen aan een duurzamere toekomst en de transitie van dierlijke naar plantaardige eiwitten in de dagelijkse voeding.

Smaakvolle oplossing

“Met ons Fava eiwit isolaat heeft Cosun een plantaardig eiwit ontwikkeld dat mild smaakt, zelfs bij een hogere dosering. Ook het mondgevoel werd door de testpanels als ‘zacht’ en ‘romig’ ervaren. Dat maakt het mogelijk om grotere hoeveelheden eiwit aan een product toe te voegen, wat de voedingswaarde sterk ten goede komt.”

 

Landbouw van de toekomst

Onder de paraplu van de vorig jaar opgerichte organisatie Fascinating (Food Agro Sustainable Circular NAture Technology IN Groningen) werken Cosun, Agrifirm, Avebe en FrieslandCampina steeds meer samen bij het ontwikkelen van hun producten. Naast deze vier doen ook LTO, de RUG en kleinere (voedsel)bedrijven mee binnen Fascinating. Het doel van het Fascinating programma is werken aan de landbouw van de toekomst, onder meer door de productie op gang te brengen van hoogwaardige plantaardige eiwitten en deze aan te laten sluiten bij de behoefte van de mens.

Verduurzaming voorop

Zo’n samenwerking is niet vanzelfsprekend, maar het gemeenschappelijk belang, innoveren om de voedselvoorziening te verduurzamen, weegt zwaarder dan de bijkomende kosten en de risico’s dat een concurrent aldus een kijkje in de keuken kan nemen. Daarnaast zijn de coöperaties, apart en in samenwerking met elkaar afgelopen jaar ook met nieuwe ideeën gekomen, zoals een nieuwe eiwitfabriek, of begonnen om die uit te voeren.

Eiwitrijk én rendabel

Cosun onderzoekt binnen het project Duurzame Kansrijke, Plantaardige, Eiwitproducten welke nieuwe eiwitgewassen het meest kansrijk zijn. ,,Welke teelt het meest rendabel is, moet blijken uit de resultaten van het onderzoek naar deze gewassen”, vertelt Fascinating projectleider Meindert Jan Oostland. Dit project past binnen de nationale Green Deal Eiwitrijke Gewassen van juli 2022. Gelet wordt op het eiwitgehalte in de plant, de voedingswaarde, maar ook de verwerkingsmogelijkheden in een fabriek en het beperken van de reststromen. En dan is er het economisch belang. Zo wordt er bekeken welke gewassen economisch gezien aantrekkelijk zijn door bepaalde eigenschappen die ze hebben, zegt Oostland: ,,Uiteindelijk gaat het om het creëren van een verdienmodel. De boer moet een goed verdienmodel hebben, maar de verwerker moet er ook van kunnen leven.”

Veldboon wint in Groningen

Op dit moment worden op vier locaties in de provincie Groningen ongeveer zestien kansrijke eiwitgewassen onderzocht, zoals veldbonen, lupine, erwten, klaver, luzerne en hennep. De boerderijen staan ieder op ander soort grond, namelijk op veenkoloniale grond (’t Kompas Valthermond), zandgrond (Kooijenburg Marwijksoord), zware klei (Ebelsheerd Nieuw-Beerta) en zavelgrond (Kollumerwaard Munnekezijl). De coöperatie heeft de eerste conclusies al getrokken, zegt programmamanager Teun van der Weg van Cosun: ,, We hebben gekeken uit welke gewassen het beste eiwit gehaald kon worden. Als je naar deze gewassen kijkt, passen veldbonen het beste in het bouwplan van de boer in deze regio’s.”

Lees meer op de website van Fascinating

 

Eiwit uit Bietenblad

‘De afgelopen jaren zijn we bezig geweest met het ontwikkelen van de productie van eiwit uit suikerbietenblad en de productie blijven we verfijnen. Dat is een mooie stap in de richting van onze droom: op grote schaal bieteneiwit ontwikkelen, om bijvoorbeeld in vegaburgers te gebruiken’, zegt Petra.

Waarom investeert Cosun in GPEC?

‘Cosun heeft een heldere ambitie: plantaardig, circulair en transparant zijn. Op wereldschaal ligt er een enorme uitdaging om alle mensen van voedsel te voorzien. Door de groeiende wereldbevolking neemt de behoefte aan eiwitten enorm toe. We moeten op zoek naar eiwitten die zowel gezond en voedzaam als functioneel zijn. Door dierlijke eiwitten te vervangen door plantaardige eiwitten, kunnen we meer mensen gezonde voeding bieden. En gebruiken we grondstoffen veel duurzamer. Met GPEC wil Cosun samen met partners die eiwittransitie versnellen.’

Wat is GPEC precies?

‘GPEC is een broedplaats voor de ontwikkeling van plantaardige eiwitten. Het ondersteunt startups, scale-ups en mkb-bedrijven die in de opschalingsfase van hun project zitten. Zij kunnen hier innovaties ontwikkelen voor plantaardige eiwitten. GPEC is een samenwerking tussen Cosun, HAS Hogeschool, The Protein Brewery, BioScienZ en Rabobank.’

Waarom werkt Cosun samen met anderen in GPEC?

‘De partners binnen GPEC bieden ons ook andere ingangen en ontwikkelingen in de plantaardige eiwitmarkt. The Protein Brewery ontwikkelt proteïnes voor de levensmiddelenindustrie, met onder meer fermentatietechnologie. Studenten en docenten van HAS Hogeschool kunnen zich bekwamen in het kweken van plantaardige eiwitten. Zo wordt de opleiding verrijkt met nieuwe kennis.’

Wat is de rol van Cosun in deze broedplaats?

‘GPEC ondersteunt bedrijven die hulp kunnen gebruiken bij de ontwikkeling van plantaardige eiwitten. Dat kan met diensten zijn, bijvoorbeeld door mee te denken over hoe een idee operationeel kan worden, of we kunnen adviseren bij het vouwen van een voedselveilige demo-installatie. Ook helpen we met faciliteiten. We delen laboratoria, een pilothal en een demofabriek. Bedrijven hoeven hierdoor in de eerste fases van hun ontwikkeling niet overal zelf in te investeren. Daarmee geven we ondernemers en onderzoekers die plantaardige eiwitten willen maken de ruimte om te experimenteren.’

Wat levert het op?

‘Maatschappelijk: dat we flink kunnen bijdragen aan de eiwittransitie. En daarmee aan meer en betere voeding van de wereldbevolking én aan de halvering van de CO₂-uitstoot uit het Klimaatakkoord.

Commercieel: nieuwe kennismakingen in een vroeg stadium studenten en met bedrijven die ook met plantaardige eiwitten aan de slag zijn. Nieuwe kennis, nieuwe markten en mogelijkheden om reststromen meer waard te maken. We willen graag veel eiwit uit bietenblad halen en verwaarden.’

Benieuwd naar hoe Cosun nog meer bijdraagt aan de eiwittransitie? Lees dan meer over de samenwerking binnen het innovatieprogramma Fascinating!